(ένας ακήρυχτος πόλεμος)
Με αφορμή την έναρξη του κυνηγίου των ενδημικών θηραμάτων της χωράς μας και την σχεδόν βέβαιη συνάντηση των περισσότερων από εμάς με ζώα, βοσκούς και κυρίως ποιμενικούς σκύλους εκεί στα ψηλά βουνά μας. Ζητήσαμε από τον Όμιλο Φίλων Ελληνικού Ποιμενικού (Ο.Φ.Ε.Π.) ως οι πλέον κατάλληλοι, να μας δώσουν κάποίες χρήσιμες συμβουλές για τις πιθανές συναντήσεις μας με αυτούς τους απόγονους του Κέρβερου, ώστε να αποφύγουμε τις οποίες δυσάρεστες καταστάσεις που τέτοιες συναντήσεις μπορούν να προκαλέσουν.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως, τόσο τον γράφοντα του άρθρου κ. Βαγγέλη Μπαντελά, όσο και τον πρόεδρό του ομίλου κ. Κώστα Βασιλείου, για την πολύτιμη βοήθεια τους.
ΚΥΝΗΓΟΤΟΠΟΙ – BΟΣΚΟΤΟΠΙΑ
(ένας ακήρυχτος πόλεμος)
Του Βαγγέλη Μπαντελά
Ο Όμιλο Φίλων Ελληνικού Ποιμενικού, παρακινημένος από δυσάρεστα γεγονότα που κατά καιρούς συμβαίνουν και αφορούν τον ανταγωνισμό στη χρήση αρκετών περιοχών της ελληνικής υπαίθρου, μεταξύ βοσκών και κυνηγών, καθώς και από λυπηρά φαινόμενα θανάτωσης κυνηγετικών ή ποιμενικών σκύλων από τους μεν ή τους δε, αναλαμβάνει αυτή την πρωτοβουλία ενημέρωσης των κυνηγών για τον ειδικό ρόλο των ποιμενικών σκύλων στις ελεύθερες εκτροφές. Προσπαθεί επίσης να δώσει μερικές γενικές κατευθυντήριες γραμμές για την προφύλαξη των κυνηγών από την συμπεριφορά φύλαξης που διακατέχει πολλούς ποιμενικούς σκύλους.
Για να γίνουν όμως αντιληπτές οι ενέργειες που προτείνουμε, θα αναπτύξουμε σύντομα την αποστολή και τα βασικά ένστικτα των τσοπανόσκυλων που δραστηριοποιούνται στα ποιμνιοστάσια της υπαίθρου. Παραβλέποντας τις μεγάλες αποκλίσεις συμπεριφοράς που συναντάμε, θα περιγράψουμε την τυπική στάση ενός σκύλου συνοδείας-φύλαξης κοπαδιών, όπως είναι ο Ελληνικός ποιμενικός. Τα ένστικτα συνοδείας και φύλαξης οικόσιτων ζώων που έχουν οι ποιμενικοί σκύλοι, είναι τόσο θεμελιώδη και αρχέγονα, όσο και τα ένστικτα ιχνηλασίας, φέρμας, καταδίωξη ή επαναφοράς θηράματος στους κυνηγετικούς σκύλους.
Η χρηστικότητα αυτού του είδους των σκύλων βασίζεται στο ένστικτο προστασίας που αναπτύσσουν για τα ζώα του κοπαδιού, τόσο απέναντι στα άγρια αρπακτικά (λύκο, αρκούδα), όσο και απέναντι στην ξένη ανθρώπινη παρουσία ή και σε ξένα σκυλιά.
Από τη φύση τους οι σκύλοι αυτοί έχουν έντονη κυριαρχικότητα στον οικείο τους χώρο και δεν ανέχονται εύκολα άγνωστα άτομα ή ζώα. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς τους, είναι η διάθεση να ακολουθούν το κοπάδι στην καθημερινή του βόσκηση, σ' ένα πεδίο πολύ ευρύτερο των εγκαταστάσεων του ποιμνιοστασίου. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά σε συνδυασμό, συνιστούν ένα σκύλο ο οποίος εκδηλώνει απωθητική συμπεριφορά σε παρείσακτους, όχι μόνο στο χώρο του μαντριού, αλλά σε μια πιο διευρυμένη περιοχή, όπου κινούνται τα αιγοπρόβατα. Στο σημείο αυτό θα θέλαμε λίγο ν' αναλογιστούμε τον λόγο ύπαρξης όλων αυτών των συμπεριφορών των ποιμενικών σκύλων και της ενθάρρυνσης που τυγχάνουν από τους βοσκούς. Αυτά θα γίνουν αντιληπτά μόνο μέσα από την κατανόηση του τρόπου οργάνωσης, μέχρι τώρα της κτηνοτροφίας και των πιθανών κινδύνων που ελλοχεύουν στα πλαίσια της ημινομαδικής (εποχικά μετακινούμενης;) διαχείρισης των κοπαδιών και της ελεύθερης βόσκησης τους, είτε στα θερινά, είτε στα χειμερινά βοσκοτόπια. Συγκεκριμένα τα μετακινούμενα κοπάδια είναι εκτεθειμένα, ειδικά στις θερινές βοσκές στα βουνά, σε προσβολή από άγρια σαρκοφάγα. Επίσης μέχρι σχεδόν και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα υπήρχε η μάστιγα της ληστείας στην ελληνικής ύπαιθρο, που συνετέλεσε στην εγκαθίδρυση αισθήματος ανασφάλειας, ειδικά στα απομακρυσμένα ποιμνιοστάσια, το οποίο συνεχιστικέ και στην ταραγμένη περίοδο του Ελληνικού εμφυλίου πολέμου.
Πολλές φορές επίσης παρατηρήθηκε το φαινόμενο της καταστροφής ζώων του κοπαδιού, είτε από αδέσποτους σκύλους, είτε από σκύλους άλλων μαντριών. Ειδικά στις μέρες μας οι φθορές σε ζωικό κεφάλαιο προέρχονται κυρίως από αδέσποτα σκυλιά και όχι από λύκους, ο πληθυσμός των οποίων έχει μειωθεί δραστικά.
Όσον αφορά τώρα την ελεύθερη βόσκηση των κοπαδιών, είναι μια πρακτική τόσο παλιά, όσο και το κυνήγι και εξακολουθεί να εφαρμόζεται μέχρι σήμερα από τους περσότερους κτηνοτρόφους, τόσο για λόγους οικονομίας στις ζωοτροφές, όσο και για την απόδοση αναμφίβολα ανώτερης ποιότητας ζωικών προϊόντων (κρέας, γάλα, τυρί) που προέρχονται από ζώα ελεύθερης βοσκής.
Όλοι οι παραπάνω λόγοι συντέλεσαν στην καθιέρωση σκύλων φύλαξης με τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε στην αρχή, τα οποία είναι επιθυμητά από τους ποιμένες και δεν γίνεται προσπάθεια διόρθωσης κάποιων από αυτά, λόγο αντίληψη ότι έτσι θα καταστεί ανενεργό και το σύνολο των ιδιοτήτων συνοδείας-προστασία των τσοπανόσκυλων.
Τα προβλήματα αρχίζουν εκεί όπου υπάρχουν και άλλες, ανταγωνιστικές προς την βόσκηση των κοπαδιών υπαίθριες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως: οι αγροτικές εργασίες, οι εκδρομικές εξορμήσεις, το κυνήγι κ.α. Η παρενόχληση που μπορεί να έχουν κάποιες από αυτές τις ομάδες εξαιτίας των ποιμενικών σκύλων και οι τρόποι αποφυγής ακραίων τρόπων αντιμετώπισης είναι τα βασικά σημεία του προβληματισμού που βάζουμε πιο κάτω.
Μέτρα προφύλαξης κυνηγών από ποιμενικούς σκύλους.
Η σωστή προφύλαξη πρέπει να βασίζεται κυρίως στην προετοιμασία των κυνηγών να αποφύγουν κάποιες καταστάσεις και ουσιαστικά μιλάμε για την φάση πρόληψη όπου σε γενικές γραμμές θα λέγαμε τα εξής:
Συλλέξτε πληροφορίες σε περίπτωση που κυνηγάτε σε άγνωστη περιοχή για τις θέσεις των μαντριών καθώς και ειδικές πληροφορίες σχετικά με την ενδεχόμενη επιθετικότητα των εκεί ποιμενικών σκύλων.
Αποφύγετε την προσέγγιση στην ευρύτερη περιοχή άγνωστων ποιμνιοστασίων
Μην αφήνετε τα κυνηγετικά σας σκυλιά να ιχνηλατούν ή να καταδιώκουν σε περιοχή που βόσκει κάποιο κοπάδι ειδικά σε ανώμαλα πεδία με θαμνώδη βλάστηση, όπου δεν μπορεί να υπάρξει επόπτευση γιατί αφ' ενός θα παρενοχληθούν τα ζώα του κοπαδιού και αφετέρου μπορεί τα ποιμενικά που τα συνοδεύουν να επιτεθούν στα κυνηγόσκυλα με δυσάρεστες πολλές φορές συνέπειες. Αν κυνηγάτε μεθοδικά σε συγκεκριμένη περιοχή, επιδιώξτε την γνωριμία με τους γύρω κτηνοτρόφους και φροντίστε τα τσοπανόσκυλα να εξοικειωθούν με την παρουσία σας.
Σε περίπτωση τώρα που έρθετε αντιμέτωποι με ποιμενικούς σκύλους που προστατεύουν την περιοχή βοσκής του κοπαδιού και εκδηλώνουν σημάδια επιθετικότητας, πρέπει να γνωρίζετε τα εξής:
Σημαντικό ρόλο στην διάθεση των σκύλων για απώθηση παίζει η απόσταση του «εισβολέα» από τον βασικό κορμό των ζώων του κοπαδιού. Όσο δεν παραβιάζουμε τα όρια ασφαλείας" (αυτά μπορεί να είναι από 150-300 μέτρα), οι σκύλοι μπορεί να ακροβολιστούν προωθούμενοι ελαφρώς προς το μέρος μας και να βρίσκονται σε εγρήγορση, αλλά δεν θα επιτεθούν εκ του σύνεγγυς, αρκούμενοι σε προειδοποιητικά γαυγίσματα
Υπάρχουν μια σειρά από αναγνωρίσιμα σημεία στην συμπεριφορά των τσοπανόσκυλων που διαφοροποιούν την απλή διάθεση προειδοποίησης, από την τελική απόφαση εφόρμησης. Κατά την φάση προειδοποίησης όπου τα σκυλιά δημιουργούν αραιή παράταξη με μικρή προώθηση προς το μέρος μας, παρ' όλο που η στάση του σώματός τους και τα επαναλαμβανόμενα γαυγίσματα δείχνουν κυριαρχικότητα, δεν υφίσταται ουσιαστικά κίνδυνος προσβολής της σωματικής μας ακεραιότητας και αν σεβαστούμε την απόσταση που δημιουργείται ανάμεσα σ' αυτά και σε μας, μπορούμε να κινηθούμε άνετα στο γύρω πεδίο. Κάποιες φορές δε, ειδικά όταν τα σκυλιά μας αντιληφθούν από μακριά πραγματοποιούν μια «εικονική» εφόρμηση, η οποία όμως σταματά σε κάποια απόσταση και δημιουργείται έπειτα ο ακροβολισμός που αναφέραμε.
Οι περισσότερες των περιπτώσεων που ίσως τις εκλάβαμε ως δυνάμει επικίνδυνες αφορούν περιστατικά προειδοποίησης και μπορούν κάλλιστα να' αντιμετωπιστούν με τον τρόπο που αναφέραμε παραπάνω.
Οι ποιμενικοί σκύλοι συνήθως δρουν συντονισμένα και ξεσηκώνονται όλοι αν υπάρξει εκδήλωση απωθητικής συμπεριφοράς, έστω και από έναν σκύλο της ομάδας. Σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να αποφύγουμε τον κλοιό που πιθανόν θελήσουν να σχηματίσουν, ώστε να μην προκληθεί συσπείρωση, που ενδέχέται να κλιμακώσει την επιθετικότητά τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει απομάκρυνση με ήρεμο και σταθερό τρόπο, από το σημείο όπου υπάρχει ένας ιδιαίτερα ιεραρχικός σκύλος και δείχνει ξεκάθαρα ότι δεν ανέχεται την παρουσία μας και που η συμπεριφορά του υποκινεί την επιθετικότητα και των υπολοίπων.
Η απωθητική διάθεση των ποιμενικών ενισχύεται κατά το σούρουπο και την νύχτα, Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό γενικότερα των σκύλων φύλαξης, αλλά μπορεί και να οφείλεται στην μειωμένη ικανότητα. όλων των φυλών σκύλων ανεξαιρέτως, να διακρίνουν με ευκρίνεια, ακόμη και την ημέρα τις φιγούρες ατόμων ή ζώων, Έτσι αποφύγετε να ξεμείνετε αργά το απόγευμα κοντά σε ποιμνιοστάσια.
Οι βασικές αρχές
Όπως γίνεται αντιληπτό οι βασικές αρχές των κινήσεών μας σε τόπους ελεύθερης βόσκησης ζώων, είναι: 1ον η τήρηση απόστασης ασφαλείας από το μέρος όπου σταβλίζετε ή βόσκει ένα κοπάδι και 2ον σε περίπτωση προειδοποιητικής συμπεριφοράς απώθησης από τους ποιμενικούς σκύλους, η απομάκρυνση από την εγγύς περιοχή όπου δημιουργείται η συσπείρωσή τους.
Είναι σημαντικό να προσέξουμε ώστε η υποχώρησή μας να γίνει με ήρεμο και αργό τρόπο, χωρίς αγχώδεις φωνές και νευρικές χειρονομίες. Προτιμήστε να κινηθείτε πλάγια και πίσω και να έχετε πλαγιομετωπική οπτική επαφή με τους σκύλους, Είναι πιθανό η κατά μέτωπο στάση να τους διεγείρει περισσότερο. Σε καμιά περίπτωση μην τρέξετε, ακόμα και αν νομίζετε ότι η απόσταση που σας χωρίζει από τα σκυλιά, σας αρκεί για να απομακρυνθείτε. Κάποιες φορές βοηθάει κάπως στο να επιβληθούμε επί των ορμώμενων σκύλων, η χρήση χαρακτηριστικών επιφωνημάτων καθησυχασμού με σταθερή και γεμάτη φωνή, όπως π.χ. « Όοολα Καλά», «Έεεε μωρέ», «'Οοοπα Νταβέλη» κ.α.
Αν βέβαια έχετε οπτική επαφή με τον ποιμένα, ζητήστε από αυτόν να καθησυχάσει τα σκυλιά του.
Σε γενικές γραμμές θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η πιθανότητα να απειληθεί η σωματική ακεραιότητα των κυνηγών είναι αρκετά σπάνια και τις ελάχιστες αυτές φορές προέρχεται από ανθρώπινη αμέλεια, σε συνδυασμό με τυχαίες συγκυρίες, όπως π.χ. η άγνοια του τρόπου συμπεριφοράς των ποιμενικών σκύλων και των μέτρων προφύλαξης, η υπέρμετρη επιθετικότητα ενός σκύλου, η συσπείρωση της ομάδα κ.α. Οι λέξεις κλειδιά για την αποφυγή θερμών επεισοδίων μεταξύ κυνηγών και βοσκών, είναι οι λέξεις ψυχραιμία και αλληλοκατανόηση.
Επίλογος
Ο Ελληνικός Ποιμενικός είναι μια αρχέγονη φυλή σκύλων που χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες από τους βοσκούς της πατρίδας μας για την προστασία των κοπαδιών και των ποιμνιοστασίων, τόσο από τα άγρια σαρκοφάγα, όσο και από την ανθρώπινη επιβουλή παλιότερα.
Θεωρείται πρωτογενής φυλή με την έννοια ότι έχει επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας βάσει της φυσικής επιλογή και όχι μέσα από ανθρώπινη κατευθυνόμενη αναπαραγωγή. Κατατάσσεται στις ποιμενικές φυλές ορεινού τύπου και έχει αναγνωριστεί σαν εθνική φυλή υπό ανασυγκρότηση από τον Κ.Ο.Ε. (Κυνολογικό Όμιλος Ελλάδος), όχι όμως και διεθνώς από την F.C.Ί. (Διεθνής Κυνολογική Ομοσπονδία).
Σήμερα λόγω της συρρίκνωσης της κτηνοτροφίας, έχει υποβαθμισθεί ο φυσικός του ρόλος και παρατηρείται έντονος εκφυλισμός εξαιτίας της αιμομιξίας, της επιμιξίας με αδέσποτους σκύλους, της υπαίθρου και της μιγαδοποίησης με ξενικές ποιμενικές φυλές, ειδικά την τελευταία δεκαετία.
Η σπανιότητα των αξιόλογων και αντιπροσωπευτικών ατόμων είναι πλέον γεγονός. Η δυνατότητα αναπαραγωγής αυθεντικών ελληνικών ποιμενικών σκύλων στις ελεύθερες εκτροφές των ποιμνιοστασίων είναι αμφίβολη.
Ο Ο.Φ.Ε.Π. (Όμιλος Φίλων Ελληνικού Ποιμενικού), δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια μέσα από μια συλλογική προσπάθεία που έχει σαν βασικούς στόχους την εκτροφή των σκύλων αυτών, την ευαισθητοποίηση του κοινού, καθώς και την εξεύρεση εναλλακτικών τρόπων χρήσης των Ελληνικών ποιμενικών, όπως π.χ την φύλαξη εργασιακών χώρων, εξοχικών κατοικιών κ.α. Κύριο μέλημα του Ομίλου είναι η αξιοποίηση των ελάχιστων εξαίρετων σκύλων των ποιμνιοστασίων της υπαίθρου, γι' αυτό και θεωρεί σημαντική την συνειδητοποίηση απ' όλους μας, ότι η θανάτωση ενός ποιμενικού σκύλου, εκτός του ότι αφαιρεί ένα απαραίτητο «εργαλείο» από τον ποιμένα, μπορεί να μας στερήσει και από έναν σημαντικό γεννήτορα, χρήσιμο στην ανασύσταση της φυλής.
Τέλος, αν το πρόγραμμα εκτροφής του Ο.Φ.Ε.Π. ευοδωθεί, θα ήταν ευχής έργο και ελπίδα μας, μακροπρόθεσμα να δούμε τον Ελληνικό Ποιμενικό σκύλό ν' αναγνωρίζεται διεθνώς από την F.C.Ί σαν δεύτερη εθνική φυλή, δίπλα στον ήδη αναγνωρισμένο Ελληνικό Ιχνηλάτη.
